เราเคยรู้มาว่า “เห็ด” คือ เชื้อรา และอาหารของเชื้อราคือแป้และน้ำตาล วันนี้เรามารู้จักอาหารที่ใช้เพาะเลี้ยงเนื้อเยื้อ”เห็ด”กันนะครับ
"PDA" Potato dextrose agar เป็นอาหารเลี้ยงเชื้อที่ประกอบด้วยมันฝรั่งและน้ำตาลเดกโทรส
"RDA" Rice dextrose agar เป็นอาหารเลี้ยงเชื้อที่ประกอบด้วยข้าวสารและน้ำตาลเดกดทรส ซึ่งเป็นสูตรอาหารวุ้นที่คิดค้นโดยศุนย์เรียนรู้ “บ้านเห็ด”สูตรอาหารวุ้นที่บ้านเห็ดคิดขึ้นใช้ข้าวสาร เชื้อเดินเร็ว และประหยัด นิยมใช้สำหรับเลี้ยงเชื้อราและแบคทีเรียที่ที่ก่อโรคพืชหรือย่อยสลายซากพืช
สูตรอาหารวุ้น
P.D.A. (Potato Dextrose Agar) ในการเตรียมอาหารวุ้นจำนวน ๑ ลิตร จะมีส่วนประกอบต่างๆ
ดังนี้
-มันฝรั่ง ๒๐๐-๓๐๐ กรัม
-น้ำตาลเด๊กโทรสหรือกูโคส ๒๐ กรัม
-วุ้น ๑๕ กรัม
-น้ำ ๑ ลิตร
วิธีการเตรียมอาหาร
ต้มน้ำกลั่น น้ำฝน หรือน้ำจืดสะอาด
ใส่มันฝรั่งที่ปลอกเปลือกล้างน้ำแล้วหั่นเป็นชิ้นขนาดกว้างxยาวxสูง ประมาณ ๑x๑x๑ เซนติเมตร ลงไป ต้มจนน้ำเดือด ใช้ไฟอ่อนๆ นาน ๑๕ นาที กรองเอาแต่น้ำ ใช้น้ำเย็นผสมกับวุ้นพอเปียกแล้วใส่วุ้นลงไป
กวนให้ละลายจนหมด
นำมาวัดปริมาตรแล้วเติมน้ำให้พอดี
๑ ลิตร จากนั้นใส่น้ำตาลเด๊กโทรสหรือกูลโคสลงไป
กวนให้ละลายจนหมดแล้วนำไปกรอกใส่ขวดต่อไป
การกรอกใส่ขวด
นิยมใช้ขวดเหล้าแบนที่ล้างสะอาดและตากแห้งแล้วมากรอกอาหารวุ้น
โดยใช้กรวยเล็กๆ
กรอก ใส่อาหารวุ้นลงไปให้สูงจากพื้นก้นขวดประมาณ
๑ นิ้ว ระมัดระวังไม่ให้อาหารเปื้อนปากขวด
หากเปื้อนต้องใช้สะอาดเช็ดออกให้เกลี้ยงหรือถ่ายอาหารลงขวดใหม่
การอุดจุก
ใช้สำลีปั้นเป็นจุกขนาดยาว
๑ ๑/๒ - ๒ นิ้ว ให้อุดปากขวดได้ไม่แน่นไม่หลวมมากจนเกินไป
อุดให้ลึกเข้าไปในขวดประมาณ
๑ นิ้ว ด้านนอกขวดประมาณ
๑ นิ้ว ด้านนอกขวดประมาณ
๑/๒ - ๑ นิ้ว ให้สามารถใช้นิ้วก้อยกับฝ่ายมือคีบจุกได้โดยสะดวก
และจุกสำลีจะต้องมีความแข็งแรงพอสมควรเพราะในการเลี้ยงเชื้อบนวุ้น
เวลาต่อเชื้อจะต้องทำการเปิดปิดจุกสำลีหลายครั้ง
การป้องกันสำลีเปียกขณะที่นึ่งฆ่าเชื้อ
ควรใช้ฝาพลาสติกครอบจุกสำลีอย่างหลวมๆ
หรือใช้กระดาษหนังสือพิมพ์ห่อหุ้มแล้วรัดด้วยหนังยาง
เพื่อป้องกันไม่ให้สำลีเปียกขณะนึ่งฆ่าเชื้อ
เพราะหากสำลีเปียกจะทำให้เกิดการปนเปื้อนของเชื้อราและบักเตรีได้ง่าย
การนึ่งฆ่าเชื้อในอาหารวุ้น
นำขวดอาหารวุ้นลงนึ่งความดันไอน้ำ
แล้วปิดฝาหม้อนึ่งอย่างถูกวิธี
คือ เช็ดขอบฝาและขอบหม้อในส่วนที่จะสัมผัสกันให้สะอาด
ทาจาระบีบางๆ แล้ววางฝาให้เสมอกัน
บิดขันน๊อตทีละคู่ตรงกันข้ามให้ฝาลงแน่นโดยไม่เอียง
ทำทีละคู่จนครบทุกหูบิด
ส่วนน้ำในหม้อนึ่งจะต้องเปลี่ยนถ่ายน้ำสะอาดให้ใหม่ทุกครั้ง
และมีปริมาณมากพอที่จะนึ่งจนครบขบวนการโดยน้ำไม่แห้งเสียก่อน
ถ้าเป็นหม้อนึ่งขนาด
๔๑ คว็อทหรือ ๒๕ คว็อทควรเติมน้ำสูงจาก้นหม้อไม่น้อยกว่า
๑ นิ้ว ต้มน้ำให้เดือดเป็นไอ
เปิดที่ระบายไอ
(อีเจ๊คเตอร์)
เพื่อไล่ลมออกจนเหลือแต่ไอล้วนๆ
จึงปิดที่ระบายไอทีละน้อย
สังเกตดูเกจ์วัดความดัน
เข็มชี้จะขยับขึ้นไปเรื่อยๆ
จนถึง ๑๕ ปอนด์ต่อตารางนิ้ว
ค่อยๆ หรี่ไฟลงทีละน้อยแต่อย่าให้ไฟดับ
รักษาความดันไปน้ำในหม้อนึ่งให้อยู่ที่ระดับ
๑๕-๑๖ ปอนด์ต่อตารางนิ้ว
อย่างต่อเนื่องเป็นเวลา
๒๕-๓๕ นาที (ถ้านึ่งอาหารวุ้นจำนวนน้อยให้ใช้เวลานึ่ง
๒๕ นาที แต่ถ้านึ่งจำนวนมากให้ใช้เวลา
๓๕ นาที) เมื่อครบกำหนดแล้วก็ปิดไฟและคลายเกลียวที่ระบายไอให้ออกช้าๆ
จนความดันลดลงถึงศูนย์จึงเปิดฝาหม้อเอาอาหารวุ้นออกมา
การเพิ่มพื้นที่ผิววุ้น
เมื่อขวดอาหารวุ้นเย็นลงจนพอจับได้ให้นำขวดไปเอียงเพิ่มพื้นที่ผิววุ้น
ไม่ควรเอียงในขณะที่ขวดร้อนเกินไป
เพราะจะเกิดไอน้ำเกาะที่ผนังขวดด้านในจำนวนมากและหากรอให้เย็นเกินไปวุ้นก็
อาจจะแข็งตัวได้
(วุ้นเหลวจะแข็งตัวที่อุณหภูมิประมาณ
๔๓-๔๕ องศาเซลเซียส) การเอียงขวดให้หาไม้มารองด้านปากหรือคอขวดให้เอียงในระดับ
๑๕ องศา หรือคะเนให้อาหารวุ้นไหลมาตามความเอียงเพียงหนึ่งในสามของขวดไม่ควรให้วุ้น
ไหลเข้ามาใกล้ปากขวดมากเกินไปเพราะ
เชื้ออื่นจะเข้ามาปนเปื้อนได้ง่ายในขณะเขี่ยเชื้อ
เมื่อวุ้นแข็งตัวดีแล้วให้เก็บรวบรวมไว้ในห้องเย็นหรือตู้เย็น
โดยใส่ถุงพลาสติกรัดยางจะสามารถเก็บไว้รอการใช้งานได้นานหลายเดือนแต่
ถ้าหากนำไปใช้เลยก็ไม่ต้องใส่ตู้เย็น
การจับเข็มเขี่ยเชื้อ
ให้จับในท่าจับปากกาหรือดินสอ
โดยจับที่ปลายด้ามให้ปลายด้ามวางบนง่ามมือนิ้วหัวแม่โป้งกับนิ้วชี้
ตัวด้ามเข็มห่างจากปลายประมาณ
๒ นิ้ว วางบนปลายนิ้วกลาง
นิ้วชี้กับนิ้วหัวแม่โป้งช่วยในการยืดเข็มเขี่ยโดยวางบนด้ามเข็ม
ส่วนนิ้วนางกับนิ้วก้อยเป็นอิสระให้สามารถใช้จับจุกสำลีได้สะดวก
โดยไม่ต้องเร็งนิ้วเกินไป
การจับจุกสำลี
ในเวลาเปิดขวดจะต้องระมัดระวังไม่ให้จุกเปื้อนหรือรับเชื้อใดๆ
มิฉะนั้นพอปิดจุกเข้าที่จะมีเชื้ออื่นตกลงไปบนอาหารวุ้นได้ง่าย
วิธีการจับจุกสำลีให้ใช้มือที่จับเข็มเขี่ยหงายมือจับจุกตรงนอกขวดด้วยนิ้ว
ก้อยกับนิ้วนาง
หรือนิ้วก้อยกับฝ่ามือ
จับจุกบิดหมุนเล็กน้อยเพื่อให้ดึงออกได้ง่าย
ดึงออกจากปากขวดช้าๆ
อย่าดึงเร็วหรือแรงจนลมย้อนเข้าขวดรุนแรง
เพราะเชื้ออื่นภายนอกอาจปะปนเข้าไปในขวด
เมื่อดึงจุกออกมาแล้ว
จุกจะอยู่ด้านนอกของอุ้งมือ
จับให้ลอยอยู่ในอากาศตลอดเวลาโดยไม่ให้แตะต้องสัมผัสสิ่งใดเลยจนกว่าจะเขี่ย
เชื้อเสร็จ
แล้วค่อยๆ
บรรจุอุดปากขวดตามเดิม
เทคนิคปลอดเชื้อ
การเขี่ยเชื้อหรือย้ายเชื้อโดยไม่ให้เกิดการปนเปื้อนเชื้ออื่นๆ
จะประกอบด้วยวิธีการดังต่อไปนี้
-ก่อนใช้เข็มเขี่ยไปเชื้อใดๆ
ให้นำเข็มซึ่งโดยทั่วไปทำด้วยลวดนิโครมไปลนไฟจนปลายเข็มร้อนแดงเสียก่อน
แล้วลนอย่างเร็วๆ
ผ่านมาทางด้ามตรงใกล้มือจับเล็ดน้อย
นำมารอให้เย็นในอากาศประมาณ
๕ วินาที
จึงค่อยนำไปเขี่ยเชื้อ
ไม่ควรรีบนำไปเขี่ยเชื้อตั้งแต่เข็มยังร้อนแดงใหม่
ๆ เพราะเชื้ออาจจะตายหมดหรือตายเป็นส่วนใหญ่ได้
-เมื่อใช้มือจับเข็มไปขับเขี่ยไปจับจุกเปิดแล้ว
ต้องนำปากขวดมาลนไฟหมุนกลับไปกลับมา
๒-๓ รอบก่อน
เพื่อฆ่าเชื้อและเผาเศษสำลีที่อาจจะมีติดอยู่ตามปากขวด
((อย่าใช้มือหยิบ)
-หลังสอดเข็มเขี่ยเข้าทางปากขวด
ไปเขี่ยเชื้อหรือวางเชื้อเรียบร้อยแล้ว
นำเข็มเขี่ยออกมาแล้วลนไฟปากขวดอีกครั้งหนึ่ง
แล้วจึงจุกสำลี
-การเปิดปิดปากขวดด้วยจุกสำลีต้องลนไฟก่อนทุกครั้ง
และเข็มเขี่ยที่ใช้เขี่ยเชื้อเสร็จแต่ละครั้งจะต้องลนไฟก่อนเริ่มเขี่ยเชื้อในขวดต่อไปเสมอ
-ระหว่างขบวนการเขี่ยเชื้อจะต้องไม่ให้เข็มเขี่ยไปสัมผัสสิ่งอื่นๆ
เพื่อป้องกันไม่ให้เชื้อที่ปลายเข็มแพร่ออกไปที่อื่น
และไม่รับเชื้ออื่นเข้ามาที่ปลายเข็มเขี่ย
การเลี้ยงเนื้อเยื่อดอกเห็ดบนอาหารวุ้น
เลือกดอกเห็ดที่มีลักษณะสมบูรณ์ไม่แก่หรืออ่อนจนเกินไป
ฉีกเป็น
๒ ซีก
ลนไฟฆ่าเชื้อปลายเข็มเขี่ย
ค่อย
ๆ ใช้ปลายเข็มสะกิดเอาเนื้อดอกเห็ดบริเวณใจกลางดอกหรือตรงส่วนหนาๆ
ของดอกให้ติดปลายเข็มเขี่ยเป็นชิ้นเล็ก
ๆ ต้องระมัดระวังไม่จิ้มเข็มจนทะลุเนื้อดอกเห็ดหรือเขี่ยจนปลายเข็มออกมาถึง
ขอบนอกของดอกเห็ด
หากเกิดปัญหาเช่นนี้ต้องเริ่มทำใหม่
โดยใช้ดอกเห็ดดอกใหม่
หลังจากเขี่ยเนื้อเยื่อดอกเห็ดได้แล้วให้นำไปวางบนบริเวณกลางอาหารวุ้น
การต่อเชื้อวุ้นไปวุ้นใหม่
ใช้เข็มเขี่ยลมไฟฆ่าเชื้อ
ทิ้งให้เย็น
เปิดจุก
ลนไฟปากขวดใช้เข็มเขี่ยสอดเข้าไปตัดชิ้นวุ้นที่มีเส้นใยของเห็ดเจริญอยู่
ขนาดประมาณ
๑
ตารางเซนติเมตร
นำออกมาวางบนบริเวณกลางวุ้นของขวดใหม่
แล้วปล่อยให้เส้นใยเจริญจนเต็มผิวหน้า
จึงนำไปขายหรือเก็บไว้ใช้ต่อไป
การเก็บรักษาเชื้อ นำขวดอาหารวุ้นที่เส้นใยเห็ดเจริญดีแล้วมาปิดหุ้มด้วยกระดาษไขหุ้มถึงปากขวดแล้วรัดยางที่ปากขวด
นำขวดใส่ในถุงพลาสติกใหม่
รัดยางที่ปากถุงนำไปเก็บไว้ในตู้เย็นช่องธรรมดาจะเก็บไว้ได้นานหลายเดือน
แต่หากไม่เก็บไว้ในห้องเย็นหรือตู้เย็นจะเก็บไว้ในตู้เย็นช่องธรรมดาจะเก็บไว้ได้นานหลายเดือน
แต่หากไม่เก็บไว้ในห้องเย็นหรือตู้เย็นจะเก็บได้ประมาณ
๑
เดือน
วุ้นจะค่อย
ๆ
แห้ง
ต้องทำการถ่ายเชื้อหรือต่อเชื้อใหม่ลงบนอาหารวุ้นอีกครั้ง
การเสียของเชื้อวุ้น
เกิดจากเชื้อราหรือบักเตรีชนิดอื่นลงไปเจริญอยู่บนผิวอาหารวุ้นโดยเชื้อ
เหล่านี้อาจเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วจนคลุมผิวหน้าวุ้นหมด
ไม่เหลือพื้นที่ให้เส้นใยเห็ดได้ขึ้นหรือแบ่งพื้นที่กันอยู่
หรือขึ้นผสมปนเปกัน
ซึ่ง
การปนเปื้อนนี้เกิดจากหลายสาเหตุ
ได้แก่
เข็มเขี่ยไม่สะอาดเพียงพอ
การเปิดปากขวดไม่ลนไฟ
เปิดปากขวดนานเกินไป
มีลมพัดวูบวาบขณะเขี่ยเชื้อหรือการพูด
การหายใจแรง
ๆ
รดปากขวดในขณะที่เปิดขวด
ก็เป็นสาเหตุที่ทำให้เชื้อวุ้นเสียได้
ลักษณะเชื้อเห็ดบนวุ้น
โดยทั่วไปเส้นใยเห็ดจะมีลักษณะคล้ายสำลีฟูขึ้นมาจากผิวหน้าวุ้น
สีขาว
ขนาดประมาณครึ่งเซนติเมตร
ยกเว้นเชื้อวุ้นเห็ดเป๋าฮื้อจะมีจุดดำๆ
ของส่วนขยายพันธุ์เป็นหยดชิ้นเล็กๆ
กระจายอยู่ทั่วไป
ส่วนเชื้อวุ้นเห็ดหอมเมื่อแก่จะมีบางส่วนรวมกันเป็นแผ่นสีน้ำตาล
เหนียว
เขี่ยยาก
เชื้อเห็ดที่แก่
จะมีการแตกตัวของเส้นใย
ทำให้เส้นใยยุบตัวลงค่อนข้างราบติดกับผิววุ้น
บางส่วนของเส้นใยมีสีเหลืองอ่อน
หรือมีหยดของเหลวสีเหลืองอ่อนอยู่ประปราย
ถ้าจะใช้งานควรนำเชื้อนี้ไปต่อเชื้อลงวุ้นใหม่
ให้เส้นใยเจริญออกใหม่เป็นเส้นใยที่แข็งแรงก่อนนำไปใช้งานต่อไป
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น